Manipulatieve inschrijving

Veel aanbesteders verbieden in hun aanbestedingsstukken manipulatief inschrijven. Op zich is dat begrijpelijk. Aanbesteders willen de opdracht gunnen aan de inschrijver die de beste prijs-kwaliteitverhouding biedt in plaats van een partij die de gunningscriteria het beste weet te bespelen.

Maar hoe onderscheid je een ‘manipulatieve inschrijving’ van een in principe geldige ‘strategische inschrijving’? Dit blijkt in de praktijk nog niet zo eenvoudig. Het Hof Den Haag geeft in een recent arrest nuttige handvatten.

‘Strategische’ versus ‘manipulatieve inschrijving’

Met strategisch inschrijven wordt in het algemeen bedoeld dat een inschrijver zijn aanbieding op zodanige wijze inricht dat hij daarmee zo veel mogelijk punten scoort. Daarmee is in principe niets mis. De gunningscriteria brengen tot uitdrukking welke waarde de aanbesteder hecht aan verschillende aspecten van een aanbieding. Een inschrijver die op de gunningscriteria de hoogste score behaalt, biedt (in de ideale wereld) de meeste waarde voor de aanbesteder.

Strategisch inschrijven kan omslaan in manipulatief inschrijven. Het Hof Den Haag omschrijft een manipulatieve inschrijving in een recente uitspraak als volgt:

"Bij het manipuleren van de beoordelingssystematiek gaat het erom dat een inschrijver de Opdracht naar zich toe weet te trekken door een inschrijving te doen die weliswaar aan de eisen voldoet, maar een resultaat bewerkstelligt dat niet door de beoordelingssystematiek wordt beoogd. Dat kan het geval zijn wanneer een inschrijving een vergelijking met andere inschrijvingen onmogelijk maakt en daardoor de mededinging belemmert. Onder omstandigheden kan een inschrijving ook manipulatief worden genoemd wanneer op voorhand vast staat dat een inschrijver het werk niet daadwerkelijk voor de aangeboden prijs zal kunnen uitvoeren en de kosten op een andere manier bij de aanbestedende dienst zal willen neerleggen."

In de zaak bij het Hof Den Haag was het gunningscriterium de ‘economisch meest voordelige inschrijving’ (tegenwoordig de ‘beste prijs-kwaliteitverhouding’). Op het criterium ‘prijs’ waren 60 punten te verdienen en op het criterium ‘kwaliteit’ 40. De winnaar van de aanbesteding had een zeer lage prijs aangeboden en daardoor een hoge score behaald op het criterium ‘prijs’. Op het criterium ‘kwaliteit’ was hij onmogelijk in te halen. Een afgewezen inschrijver meende dat er sprake was van een manipulatieve inschrijving, maar het hof wijst dit bezwaar van de hand. De aanbestedingsstukken boden volgens het hof geen ruimte om een mogelijk financieel verlies dat de inschrijver met een lage inschrijving nam, op een ander onderdeel financieel goed te maken. Het criterium ‘prijs’ zag namelijk op de totale inschrijfsom, zodat het schuiven met posten was uitgesloten.

Waar ligt de grens tussen strategisch en manipulatief inschrijven?

Er bestaat een grijs gebied tussen de strategische en de manipulatieve inschrijving. De grens van het toelaatbare is niet in zijn algemeenheid te bepalen, maar zal van geval tot geval moeten worden getrokken, aldus het Hof Den Haag (en vele andere rechters). Vooral in de volgende gevallen is waakzaamheid geboden:

• Het criterium ‘prijs’ is onderverdeeld in subcriteria. Subcriteria maken het schuiven van kosten mogelijk.
• De beoordeling van inschrijvingen op prijs vindt plaats op basis van een relatief beoordelingssysteem. Een relatief beoordelingssysteem houdt kort gezegd in dat de score van de ene inschrijver afhankelijk is van de score van een andere inschrijver (bijv. score = laagste prijs/hoogste prijs x maximaal aantal te behalen punten). Een relatief beoordelingssysteem kan de verschillen tussen inschrijvingen onbedoeld sterk uitvergroten.

Aanbesteders mogen van ondernemers verwachten dat zij zich onthouden van manipulatief inschrijven, maar voor aanbesteders zelf is ook een taak weggelegd. Zij kunnen het risico op manipulatief inschrijven namelijk aanzienlijk beperken door goed over het beoordelingssysteem na te denken.